Niedoczynność tarczycy – objawy, diagnostyka, dieta

Niedoczynność tarczycy jest jedną z najczęstszych chorób przewlekłych. Pomimo iż podstawą leczenie jest przyjmowanie lewotyroksyny, dieta ma ogromny wpływ na leczenie niedoczynności tarczycy.

Objawy niedoczynności tarczycy

Tarczyca to mały i niepozorny narząd- dopóki nie zacznie chorować. Każdy, kto kiedykolwiek „miał problemy z tarczycą”, wie, że objawy choroby mogą nieźle dać w kość.

Do charakterystycznych objawów niedoczynności tarczycy zalicza się przyrost masy ciała (pomimo braku zmian w diecie), osłabienie, senność, zmęczenie, ogólne spowolnienie, uczucie chłodu, obrzęki, wypadanie włosów czy zaparcia. Często towarzyszy jej również pogorszenie zdrowia psychicznego w postaci depresji, niestabilności emocjonalnej, zaburzeń pamięci czy problemów z koncentracją. Oprócz tego, nieleczona niedoczynność tarczycy może powodować problemy z płodnością.  

Biotyna

Zanim przejdziemy do diagnostyki, porozmawiajmy chwilę o biotynie. Biotyna to witamina powszechnie kojarzona z wyglądem naszych włosów. Gdy zaczynają wypadać (co jest jednym z objawów niedoczynności), bardzo często sięgamy po suplement. W międzyczasie „coś nas tknie” i idziemy na badania zbadać tarczycę. Niestety, biotyna może zaburzać wyniki badań, przez co nie zostaje postawiona właściwa diagnoza. Dlatego wszelkie suplementy zawierające biotynę (nazywaną też witaminą H czy B7), muszą być odstawione kilka dni przed badaniami.

Diagnostyka niedoczynności tarczycy

Pierwszych badaniem, które pozwoli nam ocenić prace tarczycy jest oznaczenie poziomu TSH. TSH (thyroid stimulating hormone) to hormon przysadki, który jak sama nazwa wskazuje- stymuluje tarczycę do pracy. Zmiany w poziomie TSH są pierwszym sygnałem zaburzeń pracy tarczycy.

Normy labolatoryjne dla TSH wynoszą od 0,2-0,4 do 4,0-4,5 mlU/l. Aczkolwiek moim zdaniem są nieco mylące. Kilka miesięcy temu robiłam kontrolne badania (w tym kontrolne badania tarczycy, bo sama przez wiele lat brałam lewotyroksynę), TSH wyszło 3 przecinek ileśtam. Jakie było moje zdziwienie kiedy poszłam do lekarza skonsultować wyniki i usłyszałam „trochę za wysokie ma Pani to TSH”. Jak to trochę za wysokie skoro jest w normie i to nawet nie w górnej granicy normy?

Zalecane stężenia TSH są sprawą mocno indywidualną. Coraz więcej się mówi, że normy laboratoryjne powinny ulec obniżeniu. Szczególną uwagę przywiązuje się do TSH u kobiet planujących ciążę- powinno być poniżej 2. U kobiet w wieku rozrodczym (z racji, że każda może zajść w nieplanowaną ciążę) sugeruje się, aby stężenie było poniżej 2,5 mlU/l. Stężenie TSH powyżej 2,5 zwiększa ryzyko poronienia. Istnieją również badania, w których wykazano, że TSH w przedziale 2,5-4,5 może zwiększać ryzyko wystąpienia otyłości i zespołu metabolicznego. Dlatego wyniki badań zawsze warto konsultować z lekarzem.

Kolejnym krokiem jest oznaczenie wolnej tyroksyny, czyli fT4. Obniżone fT4 świadczy o jawnej niedoczynności tarczycy. Może się zdarzyć również, że stężenie TSH będzie wysokie, a hormony tarczycy będą w normie. Taka sytuacja nazywana jest subkliniczną niedoczynnością tarczycy.W diagnostyce niedoczynności tarczycy wykorzystuje się również badanie przeciwciał. Szczególnie istotne jest oznaczenie anty-TPO, które jest kryterium diagnostycznym choroby Hashimoto. Do istotnych badań należy również USG tarczycy.

Dodatkowo w przypadku niedoczynności tarczycy często występuje wzrost stężenia cholesterolu czy niedokrwistość (anemia).

Leczenie niedoczynności tarczycy

Podstawą leczenia niedoczynności tarczycy jest przyjmowanie preparatów lewotyroksyny w postaci np. Euthyroxu czy Letroxu. Czy jeśli farmakologia jest podstawą, to stosowanie diety nie ma sensu? Absolutnie nie!

Po pierwsze, to co jemy i pijemy ma ogromny wpływ na to jaka dawka leku się wchłonie.  Lek powinien być przyjmowany na czczo, najlepiej godzinę przed pierwszym posiłkiem. Pozytywny wpływ ma spożycie na śniadanie produktów bogatych w witaminę C np. papryki, a negatywny- spożywanie produktów sojowych czy duża ilość błonnika.

Duże znaczenie ma również czym popijemy lek. Najlepszym rozwiązaniem jest przyjęcie go razem z wodą przegotowaną. Popicie lewotyroksyny wodą mineralną wysokozmineralizowaną (np. Muszynianką) może obniżyć jej wchłanianie, ze względu na wysoką zawartość wapnia. Negatywny wpływ ma również kawa.

Ze względu na to, że wstawanie godzinę wcześniej jest dość uciążliwe, coraz częściej zaleca się branie go na noc.

Dieta w niedoczynności tarczycy

Dieta w niedoczynności tarczycy powinna być dobrana indywidualnie i brać pod uwagę m.in. wyniki badań, ewentualnie niedobory pokarmowe, masę ciała czy inne choroby. Również przyczyna niedoczynności ma znaczenie. Część zaleceń u osób z Hashimoto może wyglądać inaczej.

Zapotrzebowanie kaloryczne w niedoczynności tarczycy

Jednym z objawów nieleczonej niedoczynności tarczycy jest przyrost masy ciała. Dzieje się tak dlatego, że tarczyca odpowiada za około 30% podstawowej przemiany materii. Również objawy takie jak senność czy zmęczenie będą miały znaczenie. W końcu jak jesteśmy zmęczeni zdecydowanie trudniej wykonać nam jakikolwiek wysiłek fizyczny.

Nie bez powodu w pierwszym zdaniu pojawiło się słowo „nieleczona”. Po wdrożeniu leczenia farmakologicznego i ustabilizowaniu poziomu hormonów, nie powinno być przyrostu masy ciała. Również utrata masy ciała jest możliwa, jeśli wdrożymy odpowiedni deficyt kaloryczny. Nie może być on jednak zbyt duży, gdyż ponownie pogorszy to funkcjonowanie tarczycy. Stworzy to mechanizm błędnego koła.

Więcej o odchudzaniu w niedoczynności tarczycy przeczytacie w tym artykule.

Białko w niedoczynności tarczycy

Białko jest bardzo istotnym składnikiem diety w niedoczynności tarczycy. Uczestniczy ono w syntezie hormonów tarczycy, wpływa na podstawową przemianę materii oraz hamuje wypadanie włosów. Odpowiednia podaż białka w posiłku korzystnie wpływa na sytość poposiłkową. Zalecane jest zarówno białko pochodzenia roślinnego jak i zwierzęcego. Do jego dobrych źródeł zaliczamy ryby, drób, jaja, mleko i produkty mleczne, nasiona roślin strączkowych, tofu czy orzechy. Według zaleceń, w niedoczynności tarczycy białko powinno dostarczać 10-15% energii (u osób odchudzających się może być go trochę więcej), natomiast u pacjentów z Hashimoto- 25%.

Tłuszcze w niedoczynności tarczycy

Kolejnym istotnym elementem diety przy niedoczynności tarczycy są tłuszcze. Ich podaż powinna wynosić ok. 30% energii. Ograniczeniu powinny podlegać tłuszcze nasycone zawarte m.in. w mięsie, produktach mięsnych, produktach mlecznych,  słodyczach, oleju palmowym, oleju kokosowym czy maśle. Z kolei polecane są tłuszcze nienasycone, szczególnie kwasy tłuszczowe omega-3.

 Kwasy tłuszczowe omega-3 zwiększają wrażliwość komórek na hormony tarczycy, stymulują przemianę T4 do T3 w wątrobie, działają przeciwzapalnie oraz jako „stabilizator nastroju”. Ich źródłem są tłuste ryby, orzechy włoskie, nasiona chia, olej lniany czy siemię lniane. Siemię lniane przed spożyciem należy koniecznie zmielić. W sklepach można kupić już zmielone, jednak zwykle jest ono odtłuszczone- czyli  pozbawione drogocennych omega-3.

Węglowodany w niedoczynności tarczycy

Zalecanym źródłem węglowodanów są produkty pełnoziarniste. Maja one więcej składników mineralnych niż ich „białe” odpowiedniki, a także łagodniej wpływają na stężenie glukozy we krwi. Jest to szczególnie ważne, bo choroby tarczycy lubią „iść w parze” z insulinoopornością, stanem przedcukrzycowym czy cukrzycą. Wybierając produkty zbożowe można korzystać z indeksu glikemicznego.

Więcej o indeksie glikemicznym przeczytasz tutaj

Zalecany jest makaron pełnoziarnisty, chleb razowy, brązowy ryż, ryż Basmati, dziki ryż, kasza gryczana, kasza bulgur, kasza pęczak czy komosa ryżowa (quinoa). Do przygotowywania potraw warto korzystać z mąk o wysokim typie m.in. orkiszowej 1850 czy pszennej 1850.

Błonnik

Jednym z charakterystycznych objawów choroby są zaparcia. Aby im zaradzić, dieta w niedoczynności tarczycy powinna uwzględniać odpowiednią podaż błonnika (min. 25 g dziennie). Znajdziemy go w pełnoziarnistych produktach zbożowych, owocach, warzywach czy nasionach roślin strączkowych. Za zwiększoną ilość błonnika powinna iść również większa ilość wody.

Może on jednak niekorzystnie wpływać na przyswajanie lewotyroksyny. Dlatego niezbędna jest odpowiednia przerwa między przyjęciem leku, a posiłkiem. Najlepiej, aby podaż błonnika była równo rozłożona w ciągu dnia.

Jod

Który pierwiastek najmocniej kojarzy się z tarczycą? Jod!

I nie jest to przypadek. Obecność jodu jest niezbędna do wytworzenia się hormonów tarczycy. Dziennie powinno się przyjmować 150 mcg jodu. Niestety, jego dostarczenie z żywnością nie jest proste. Powiem Wam, że o ile bilansując jadłospis w oparciu o zasady zdrowego żywienia większości witamin i składników mineralnych jest aż nadto- jod często jest pod kreską.

Dobrym źródłem jodu są ryby i owoce morza (szczególnie dorsz, mintaj).  Znajdziemy  go również w wodzie mineralnej, serze żółtym, jajach, kefirze, maślance, otrębach pszennych, płatkach owsianych, brokułach, szpinaku, grochu czy orzechach laskowych. W Polsce istnieje obowiązek jodowania soli, nie jest ona jednak polecana z uwagi na niekorzystne działanie na ciśnienie tętnicze. Według zaleceń, nie powinno się spożywać więcej niż 5g soli dziennie( ze wszystkich źródeł), a aby dostarczyć niezbędną ilość jodu konieczna ilość to 6,5g.  I bądź tu człowieku mądry i wymyślaj jak dostarczać jod z dietą.

Chociaż to jod jest najbardziej rozpoznawanym elementem diety w niedoczynności tarczycy, żelazo, selen, cynk i witamina D również ogrywają ogromną rolę w dietoterapii chorób tarczycy. Co ważne- zarówno niedobór jak i nadmiar tych składników jest szkodliwy. Dlatego ewentualną suplementację należy prowadzić bardzo rozważnie i poprzedzić odpowiednimi badaniami.

Żelazo

Szacuje się, że niedobory żelaza występują aż u 60% pacjentów z niedoczynnością tarczycy. Żelazo występuje w produktach w dwóch postaciach- hemowej i niehemowej. Żelazo hemowe powszechnie uważane jest za to „lepsze”, ponieważ jest lepiej przyswajalne. Z drugiej strony badania wskazują, że może  sprzyjać powstawaniu nowotworów. Żelazo hemowe to przede wszystkim produkty pochodzenia zwierzęcego tj. mięso, ryby czy jaja. Żelazo niehemowe znajdziemy w produktach pochodzenia roślinnego np. pełnoziarnistych produktach zbożowych, nasionach roślin strączkowych, pestkach i nasionach czy niektórych warzywach. Aby zwiększyć jego przyswajalność warto spożywać te produkty razem z żywnością bogatą w witaminę C (warzywami i owocami).  Niekorzystnie działa natomiast popijanie posiłków kawą czy herbatą (zaleca się godzinny odstęp).

Selen

Kolejnym ważnym składnikiem diety w niedoczynności tarczycy jest selen. Przy niedoborach selenu często zaleca się przyjmowanie orzechów brazylijskich, dumnie głosząc, że już dwie sztuki wystarczą do zaspokojenia dziennej normy na selen. Niestety, nie zawsze jest tak optymistycznie.  Zawartość selenu zależy od kraju pochodzenia. Jeśli kupimy orzechy brazylijskie z Peru- faktycznie wystarczą dwie sztuki. Jeśli kraj pochodzenia to Boliwia- tutaj trzeba by było zjeść aż 9. Do innych źródeł selenu należą ryby, ostrygi, mięso, grzyby, produkty wykonane z mąki pełnoziarnistej, fasola, soja, soczewica, mleko i produkty mleczne.

Witamina D

Ostatnio bardzo popularna zrobiła się witamina D. Udowodniono wpływ jej niedoboru na rozwój i przebieg wielu schorzeń m.in.  Hashimoto. Witamina D jest jedynym składnikiem, którego nie jesteśmy w stanie dostarczyć w wystarczającej ilości z dietą. W okresie letnim możemy wytwarzać ją w skórze pod wpływem promieni słonecznych, jeśli będziemy przebywać na słońcu minimum 15 minut pomiędzy godziną 10 a 15, bez filtrów z odsłoniętymi ramionami i nogami. W okresie zimowym oraz przy niewystarczającej syntezie w okresie letnim wskazana jest suplementacja.

Cynk

I ostatni, ale równie ważny cynk. Cynk wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego, działa przeciwzapalnie, bierze udział w metabolizmie białek, tłuszczów i węglowodanów. Jego niedobór powoduje wzrost anty-TPO i anty-Tg, a także spadek poziomu hormonów tarczycy T3 i T4.

Substancje wolotwórcze

Część warzyw zawiera w sobie goitrogeny, nazywane substancjami wolotwórczymi. Wiążą się one z jodem, przez co utrudniają syntezę hormonów tarczycy i mogą prowadzić do powstawania wola. Do ich źródeł należą brokuły, kapusta, kalafior, jarmuż, kalarepa, brukselka. Produkty te nie muszą być całkowicie wyeliminowane, niezbędna jest natomiast odpowiednia ilość jodu w diecie. Sposobem na zmniejszenie ilości goitrogenów jest gotowanie- redukuje ono zawartość związków wolotwórczych o 30%. Gotowanie koniecznie musi odbywać się bez przykrywki.

Laktoza, gluten- zakazane w niedoczynności tarczycy?

Gluten

U osób z niedoczynnością tarczycy i Hashimoto często wdrażana jest dieta bezglutenowa. Tymczasem eliminacja glutenu bez wykonania diagnostyki i bez wyraźnych wskazań medycznych (np. celiakii) jest błędem.

U osób z Hashimoto ryzyko wystąpienia celiakii jest większe niż w populacji ogólnej, jednak nie występuje ona u każdego. Tymczasem wdrożenie diety bezglutenowej może nieść za sobą szereg konsekwencji zdrowotnych. Jak każda dieta eliminacyjna, zwiększa ona szansę wystąpienia niedoborów składników odżywczych. Zmniejsza się również zawartość błonnika w diecie, co wpływa niekorzystnie na pracę przewodu pokarmowego (może pogłębiać problem zaparć), stężenie cholesterolu czy stężenie glukozy we krwi.  Stosowanie diety bezglutenowej może również sprzyjać rozwojowi zaburzeń odżywiania czy unikaniu wyjść ze znajomymi (a w dalszej konsekwencji alienacji społeczno-towarzyskiej).

Laktoza

Również eliminacja laktozy nie jest konieczna u wszystkich. Laktoza to dwucukier występujący w mleku i produktach mlecznych. W procesie trawienia rozkładana jest do glukozy i galaktozy przez enzym laktazę. Niedobór tego enzymu jest przyczyną występowania nietolerancji laktozy. Nieleczona nietolerancja laktozy może utrudniać leczenie niedoczynności tarczycy. Tacy pacjenci potrzebują wyższej dawki leków. Po zastosowaniu diety bezlaktozowej obserwuje się u nich spadek TSH. Co ważne, obniżenie TSH nie występuje u osób stosujących dietę bezlaktozową bez nietolerancji laktozy. Dlatego nie ma konieczności rutynowego odstawiania produktów mlecznych. Jeśli podejrzewasz, że problem nietolerancji laktozy dotyczy Ciebie- zrób najpierw badania .

Na koniec podrzucam Ci fajny filmik na temat diety w niedoczynności tarczycy 🙂